ΕΝΑ ΠΡΟΣΧΗΜΑΤΙΚΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ

Προτού κρίνουμε την απόφαση του Πρωθυπουργού για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος πρέπει να κάνουμε μια παραδοχή: Το δημοψήφισμα είναι μια ύψιστη στιγμή δημοκρατικής διαδικασίας, καθώς εκφράζει τη βούληση του εκλογικού σώματος για ένα συγκεκριμένο ζήτημα κατά τρόπο άμεσο κι ευθύ και με τη μορφή της άμεσης, καθολικής και μυστικής ψηφοφορίας. Το δημοψήφισμα που πρότεινε ο Πρωθυπουργός, αν θέλουμε να κάνουμε μια θεωρητική προσέγγιση, χαρακτηρίζεται κυβερνητικό. Ένας σημαντικός παράγοντας για την προσφυγή στο κυβερνητικό αυτό δημοψήφισμα είναι εμφανέστατα το πολιτικό κόστος που μπορεί να έπεται μιας απόφασης, όπως αυτή είναι η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Θέτοντας λοιπόν το θέμα στην κρίση του λαού τα πολιτικό κόστος μειώνεται ενώ οι ευθύνες επιμερίζονται ή και μετατίθενται ακόμα στο εκλογικό σώμα. Αυτό είναι κάτι που φαίνεται πως το επιθυμεί η κυβέρνηση καθώς ο Πρωθυπουργός και η κοινοβουλευτική του ομάδα βρίσκονται με την πλάτη στον τοίχο από την όλο και αυξανόμενη λαϊκή αγανάκτηση. Όπως κι η νομοθετική πρωτοβουλία, έτσι και το δημοψήφισμα διακρίνεται σε δημιουργικό από τη μια πλευρά, όταν αντικείμενο είναι η θέσπιση ή η τροποποίηση κανόνα δικαίου και σε καταργητικό από την άλλη, όταν αντικείμενο είναι η κατάργηση κανόνα δικαίου. Το ίδιο αντικείμενο έχει κατ’ αρχάς η ίδια η νομοθετική εξουσία, μόνο που στη περίπτωση του δημοψηφίσματος την αρμοδιότητα αυτή ασκεί το εκλογικό σώμα. Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε ότι στο καταργητικό δημοψήφισμα , το εκλογικό σώμα έχει περιορισμένη εξουσία σε σχέση με το κοινοβούλιο καθώς δύναται μεν να καταργήσει έναν κανόνα δικαίου δεν μπορεί όμως να θεσπίζει νέους
άμεσους κανόνες δικαίου. Το καταργητικό δημοψήφισμα συνιστά μια πολύ σημαντική ρύθμιση καθώς δίδεται στο λαό το δικαίωμα αρνησικυρίας.
Στην Ελλάδα, ο θεσμός του δημοψηφίσματος δεν είναι άγνωστος. Εισάγεται μάλιστα ρητώς για πρώτη φορά στο Σύνταγμα της Δεύτερης Ελληνικής Δημοκρατίας του 1927, όπου στο άρθρο 125 § 5 προβλεπόταν; «Η εθνική Συνέλευση δύναται να υποβάλλη την περί αναθεωρήσεως απόφασίν της εις Δημοψήφισμα, οπότε αι αναθεωρούμεναι διατάξεις τίθενται εις εφαρμογήν εάν εγκριθώσι παρά του λαού». Με τη διάταξη αυτή καθιερωνόταν συνταγματικό δημοψήφισμα το οποίο ουδέποτε εφαρμόσθηκε.
Πάντως, από την ίδρυση του νέου Ελληνικού Κράτους ως σήμερα έχουν διεξαχθεί μόνο τρία δημοψηφίσματα , το 1924, το 1935 και το 1974 που πληρούν τα απαιτούμενα κριτήρια και τις τυπικές προϋποθέσεις. Ωστόσο, συνολικά πραγματοποιήθηκαν εννέα δημοψηφισματικές διαδικασίες (1862, 1920, 1924, 1926, 1935, 1946, 1968, 1973, 1974), κάθε μορφής και με αρκετές ιδιαιτερότητες. Αρκετά από τα δημοψηφίσματα αυτά χαρακτηρίστηκαν ως προσωπικά, ενώ στην πλειοψηφία τους δεν προβλέπονταν από τα εκάστοτε ισχύοντα Συντάγματα, αλλά η διεξαγωγή τους επιβαλλόταν από τις συνθήκες αναταραχής και διαμάχης που επικρατούσαν. Το Σύνταγμά μας σήμερα, προβλέπει δυο ειδών δημοψηφίσματα: το πρώτο είναι για "κρίσιμα εθνικά θέματα" και απαιτεί τη σύμφωνη γνώμη 151 βουλευτών και το δεύτερο για ψηφισμένο νομοσχέδιο που προκηρύσσεται με τη σύμφωνη γνώμη αυξημένης πλειοψηφίας 180 βουλευτών.Σύμφωνα με τον προσφάτως ψηφισθέντα νόμο, το δημοψήφισμα προκηρύσσεται μέσα σε ένα μήνα από τη λήψη της σχετικής απόφασης της Βουλής, ενώ για να θεωρηθεί έγκυρο το αποτέλεσμα της λαϊκής ετυμηγορίας στον μεν πρώτο είδος δημοψηφίσματος για κρίσιμα εθνικά θέματα θα πρέπει η συμμετοχή των ψηφοφόρων θα είναι στο 40%, ενώ για το δεύτερο το λεγόμενο "νομοθετική" θα πρέπει στην κάλπη να προσέλθει το 50% του εκλογικού σώματος.
Ξεφεύγοντας από τη θεωρητική προσέγγιση, πρέπει να πούμε ότι το δημοψήφισμα δεν πρέπει να χρησιμοποιείται a la carte. Για την υπογραφή του Μνημονίου, κανένα δημοψήφισμα δεν έγινε και ο λαός δεν κλήθηκε να πάρει ουδεμία απόφαση για το μέλλον του. Ως υπέρμαχος των δημοψηφισμάτων ο Πρωθυπουργός όφειλε να κάνει δημοψήφισμα για το μνημόνιο. Αν γινόταν αυτό ούτε για εκλογές θα λέγαμε σήμερα, ούτε για εκβιαστικά διλήματα, ούτε για τρικ. Το εξαγγελόμενο δημοψήφισμα γνώμη μου είναι ότι είναι εν μέρει προσχηματικό. Προσπαθεί να καταστήσει το λαό συνυπεύθυνο και συνένοχο για αυτά που έγιναν και για αυτά που θα έρθουν. Από την άλλη, το σημαντικότερο σε ένα δημοψήφισμα είναι το ερώτημα που τίθεται. Πιστεύει κανείς ότι το ερώτημα δεν θα είναι ουσιαστικά εκβιαστικό;