ΠΑΣΟΚ ΚΑΙ ΝΔ ΣΤΡΙΜΩΧΝΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΔΕΞΙΑ

Ουσιαστικά μετά την ψήφιση του νέου πακέτου στήριξης προς τη χώρα μας, η περίοδος που ζούμε είναι έντονα προεκλογική , μιας και οι εκλογές δεν θα αργήσουν και πολύ να γίνουν, με πιθανότερη ημερομηνία την 6η Μαΐου. Το ΠΑΣΟΚ μετά την τυπική εκλογή Βενιζέλου, προσπαθεί όσο είναι δυνατόν να συσπειρώσει τους ψηφοφόρους του και ελπίζει ρεαλιστικά σε μια ‘βελούδινη’ εκλογική ήττα. Η ΝΔ βλέποντας ότι προπορεύεται στις δημοσκοπήσεις, προσπαθεί να πετύχει την πολυπόθητη αυτοδυναμία όμως κάτι τέτοιο φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο, μιας και δεν έχει αναπτύξει κάποια ιδιαίτερη δυναμική. Απλώς καρπώνεται τη φθορά του ΠΑΣΟΚ και ελπίζει και αυτή από τη μεριά της σε συσπείρωση των ψηφοφόρων της. Παρά την προσχώρηση Βορίδη και Γεωργιάδη , η ΝΔ δεν έχει πλησιάσει τον στόχο της αυτοδυναμίας. Από τα δεξιά της έχει να αντιμετωπίσει τους ‘Ανεξάρτητους Έλληνες’ του Πάνου Καμμένου, και των εννέα βουλευτών που τον ακολούθησαν. Το νέο κόμμα φαίνεται όχι μόνο ότι θα μπει άνετα στη Βουλή αλλά διεκδικεί και ένα σημαντικό ποσοστό, το οποίο στερεί από το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης κάθε ελπίδα αυτοδυναμίας. Εκτός αυτού, η ΝΔ έχει να αντιμετωπίσει το ΛΑ.Ο.Σ αλλά και τη Χρυσή Αυγή που σταδιακά ανεβαίνει και αρκετοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι θα ευνοηθεί από τη δυσαρέσκεια του κόσμου απέναντι στο πολιτικό σύστημα και θα καταφέρει να εισέλθει στη Βουλή. Επειδή και τα τρία αυτά κόμματα έχουν σαφή αντιμνημονιακή στρατηγική, έχει αποκλειστεί κάθε δυνατότητα συνεννόησης ή προεκλογικής συνεργασίας μαζί τους από τη ΝΔ.
Αντίστοιχα προβλήματα, αν όχι μεγαλύτερα, έχει να αντιμετωπίσει το ΠΑΣΟΚ. Λίγο πριν την εκλογή Βενιζέλου, δημιουργήθηκε ένας νέος πολιτικός σχηματισμός, η ‘Κοινωνική Συμφωνία’ από την Λούκα Κατσέλη και τον Χάρη Καστανίδη. Μπορεί το νεόκοπο κόμμα να διατηρεί σε πρώτη φάση τα ποσοστά του σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα, όμως έχει το περιθώριο να αντλήσει ψηφοφόρους από την παραδοσιακή εκλογική δεξαμενή του ΠΑΣΟΚ. Εκτός αυτού, την περασμένη βδομάδα επιβεβαίωσαν την κοινή τους εκλογική και πολιτική συνεργασία με τη ‘Δημοκρατική Αριστερά’ πέντε διαγραμμένοι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ. Το κόμμα του Φώτη Κουβέλη λειτουργεί ως καταφύγιο για απογοητευμένους ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ με αριστερή ιδεολογία, οι οποίοι νιώθουν προδομένοι από τη μετάλλαξη του ΠΑΣΟΚ. Εκτός της ΔΗΜΑΡ, υπάρχει ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ, τα οποία αναμένεται να κορυφώσουν την πολιτική αντιπαράθεση όσο θα πλησιάζουν οι εκλογές με κύριο θέμα ατζέντας τον αντιμνημονιακό αγώνα.
Εύκολα μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι το αντιμνημονιακό τόξο που έχει σχηματιστεί αριστερά και δεξιά των δυο κομμάτων εξουσίας, παρόλο που δεν μπορεί να προσδιοριστεί αμιγώς με πολιτικά χαρακτηριστικά, έχει στριμώξει αρκετά ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Εκτός αυτού, σε πλατιά στρώματα πολιτών έχει κερδίσει σημαντικό έδαφος η άποψη ότι η εναλλαγή των δύο κομμάτων στην εξουσία δεν συνεπάγεται και αλλαγές μείζονος σημασίας στην οικονομία και στην πολιτική διακυβέρνηση. Ανάμεσα στα δυο κόμματα εξουσίας έχουν ξεθωριάσει οι ιδεολογικές διαφορές και η ισχυρή κομματική ταύτιση, η κυβέρνηση συνεργασίας μετρίασε τη διαχρονική τους αντιπαράθεση, ενώ έχει υποχωρήσει η κάθε είδους ιστορική φόρτιση που στο παρελθόν κατασκεύαζε ιστορικές διχοτομήσεις (Δεξιά-αντιδεξιά, συντήρηση-πρόοδος). Με λίγα λόγια, ο δικομματισμός έχει υποστεί τρανταχτά πλήγματα εκ των έσω, βρίσκεται σε φάση εκλογικής καθίζησης ,ενώ η ίδρυση νέων κομμάτων λειτουργεί αποσυσπειρωτικά τόσο για το ΠΑΣΟΚ όσο και για τη ΝΔ. Μέσα σε όλα αυτά δεν πρέπει να υποβαθμίζεται το γεγονός ότι ενδεχόμενη ενασχόληση του νυν Πρωθυπουργού με την πολιτική, θα τους προκαλέσει ακόμα περισσότερα προβλήματα. Οι εκλογές που θα έρθουν θα φέρουν μεγάλες ανατροπές και την επόμενη μέρα τίποτα δε θα θυμίζει τον μέχρι πρόσφατα παντοδύναμο δικομματισμό.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ

Στις χθεσινές εσωκομματικές εκλογές του ΠΑΣΟΚ, σε αντίθεση με τα όσα προέβλεπαν αναλυτές και δημοσκόποι, συμμετείχαν πάω από 200.000 φίλοι και μέλη του Κινήματος. Η αλλαγή προεδρίας επικυρώθηκε και τυπικά, και πλέον πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ είναι ο Ευάγγελος Βενιζέλος, με ποσοστό περίπου 96%. Όπως συνέβη με την εκλογή του Παπανδρέου, έτσι και αυτή του Βενιζέλου είχε περισσότερο πανηγυρικό χαρακτήρα. Ο Βενιζέλος είναι κατά κοινή ομολογία ένας πολιτικός με αξιοζήλευτη δημόσια παρουσία σε ότι αφορά τον λόγο και τη διατύπωση νοημάτων. Είναι ίσως ο πιο ταλαντούχος πολιτικός της γενιάς του. Αυτό όμως δεν μπορεί να αλλάξει το γεγονός ότι για ακόμη μια φορά στο ΠΑΣΟΚ, μετατράπηκε η ανάδειξη ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ σε παράσταση για ένα ρόλο. Όπως ακριβώς συνέβη με τον Γιώργο Παπανδρέου. Και αυτό ακριβώς το γεγονός είναι το πιο σοβαρό, καθώς μια διαδικασία που θα έπρεπε να συμβολίζει την ιδεολογική και πολιτική επανεκίννηση ενός κόμματος, χρησιμοποιείται απλώς για να ενδυναμώσει το πολιτικό προφίλ του νέου αρχηγού. Αυτό γίνεται διότι τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και η ΝΔ, τα δυο κόμματα εξουσίας του κομματικού μας συστήματος, είναι από τη φύση τους αρχηγικά και σε πολλές περιπτώσεις τα κομματικά όργανα και οι διαδικασίες είναι ως επί το πλείστον διακοσμητικές. Το ΠΑΣΟΚ, όπως και όλα τα κόμματα στη χώρα μας άλλωστε, στις διάδοχες καταστάσεις των ηγεσιών του, συνήθως δεν αναζητούν ανθρώπους μ' ένα καθαρό ιδεολογικό ή πολιτικό στίγμα, δεν αναζητούν αυθεντικούς εκπροσώπους μιας συγκεκριμένης και σύχρονης πολιτικής θεώρησης που θ' ανταποκρινόταν στις ανάγκες των καιρών. Αντιθετως, αναζητούν, έναν ικανό και χαρισματικό αρχηγό ο οποίος θα έφερνε ή θα διατηρούσε το κόμμα στην εξουσία. Η εξουσία άλλωστε δεν πρέπει να λησμονούμε ότι είναι το καλύτερο φάρμακο για να γιατρέψει κάθε ιδεολογική, πολιτική και εκλογική ασθένεια.
Ο τρόπος εκλογής του Ευάγγελου Βενιζέλου, εκτός των άλλων, άφησε αρκετά τραύματα στο ΠΑΣΟΚ. Αρκετοί ψίθηροι εμφανίστηκαν οι οποίοι στην καλύτερη περίπτωση άφηναν υπόνοιες για διάφορες ασχήμιες που έγιναν σε αρκετά εκλογικά τμήματα. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος μίλησε για μεγάλη νίκη, όμως πως μπορεί να ισχύει αυτό τη στιγμή που ήταν μόνο ένας υποψήφιος και σε αρκετές περιπτώσεις δεν υπήρχαν οι στοιχειώδεις εγγυήσεις αξιοπιστίας αυτής της διαδικασίας; Ως νέος πρόεδρος του κόμματος ο Βενιζέλος θα κριθεί στην πράξη από το ιδεολογικό πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί, την πολιτική που θα διαμορφώσει, τα πρόσωπα που θα επιλέξει, το ύφος της δημόσιας παρουσίας που θα τον διακρίνει και εντέλει από τα εκλογικά αποτελέσματα που θα φέρει το ΠΑΣΟΚ στις κάλπες. Ο Βενιζέλος καλείται να αναγεννήσει το ΠΑΣΟΚ, το οποίο έχει υποστεί κάτι το μοναδικό: ποτέ στη σύγχρονη ιστορία της χώρας ή, τουλάχιστον, στη διάρκεια της μεταπολίτευσης, ένα κόμμα δεν υπέστη τόσο μεγάλη απώλεια ψηφοφόρων όσο αυτή που υφίσταται τώρα το ΠΑΣΟΚ, τουλάχιστον σε πρώτη φάση δημοσκοπικά. Ένα κόμμα που ήταν πρώτο-και αυτοδύναμο κυβερνητικά-πριν από τριάντα μήνες, σήμερα είναι σε φάση εκλογικής κατρακύλας και ιδεολογικής αναζήτησης. Η κοινωνία πλέον δεν ψάχνει για έναν απόλυτο αρχηγό ο οποίος ως δια μαγείας θα καταφέρει να λύσει όλα τα προβλήματα. Ειδικά στην εποχή που ζούμε, όλα είναι θολά και οι ψηφοφόροι ενώ μπορεί να έχουν τη διάθεση να ακούσουν ιδέες και προτάσεις, βλέπουν ότι οι ιδεολογικές ή οι πολιτικές αντιπαραθέσεις έχουν ξεθωριάσει. Αλλά σ' αυτές ακριβώς τις εποχές αναζητεί η κοινωνία το καινούργιο, το πρωτοποριακό, σ' αυτές αναζητεί το διέξοδο και το άσπρο φως στην άκρη του τούνελ. Ο Βενιζέλος αυτό το στοίχημα καλείται να κερδίσει το οποίο είναι αρκετά δύσκολο. Η κοινωνία θέλει να ξεφύγει απο τα τετριμμένα και αναζητεί νέους τρόπους άσκησης πολιτικής από τους κυβερνώντες. Δεν επιθυμεί την ξύλινη γλώσσα που συνηθίζεται ακόμα, ενώ χρειάζεται συλλογικές λύσεις στα κοινά μας προβλήματα. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει τα κόμματα εξουσίας σε πρώτη φάση να πάψουν να λειτουργούν με αρχηγικό τρόπο, να καταστήσουν τους πολίτες πραγματικούς συμμέτοχους, να έχουν ξεκάθαρο ιδεολογικό υπόβαθρο και ουσιαστικά με λίγα λόγια οφείλουν να επανιδρυθούν. Το ερώτημα στο οποίο καλείται να βρει απάντηση ο Βενιζέλος, όσο και ο Σαμαράς από την άλλη πλευρά, είναι κατά πόσο η επανίδρυση μπορεί να πραγματοποιηθεί με τα ίδια υλικά και τα ίδια πρόσωπα. Δύσκολο ερώτημα το οποίο θα πρέπει να απαντηθεί με πράξεις πολύ σύντομα.

ΤΟ ΠΑΣΟΚ ΣΤΟ ΠΙΟ ΚΡΙΣΙΜΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ ΤΟΥ

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος εν τέλει θα είναι ο μοναδικός υποψήφιος για την προεδρία του ΠΑΣΟΚ, σύμφωνα με την απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου του Κινήματος. Ο υπουργός Οικονομικών, όπως ανακοίνωσε ο πρόεδρος της Επιτροπής Καταστατικού και Πιστοποίησης (ΕΚΑΠ) Γιώργος Ανωμερίτης κατέθεσε στην Επιτροπή πρόταση, συνοδευόμενη από 189 υπογραφές. Ο Χρήστος Παπουτσής, ο οποίος φάνταζε μέχρι πριν λίγες μέρες το αντίπαλο δέος, κατέθεσε μεν πρόταση, χωρίς όμως τις προαπαιτούμενες υπογραφές, ενώ ο Στέφανος Τζουμάκας κατέθεσε εκπρόθεσμη πρόταση επίσης χωρίς υπογραφές. Το θέμα με τη συγκέντρωση των αναγκαίων υπογραφών, ξεσήκωσε αντιδράσεις από την πλευρά των κ.κ. Παπουτσή και Τζουμάκα οι οποίοι ούτε λίγο ούτε πολύ υποστήριξαν ότι επικράτησαν τα διαδικαστικά χαρακτηριστικά της πολιτικής. Μετά από αυτές τις εξελίξεις στην Εθνική Συνδιάσκεψη του ΠΑΣΟΚ, την ερχόμενη Κυριακή ο κ. Βενιζέλος θα είναι ο μοναδικός υποψήφιος σε μία εκλογή που θα γίνει από τη βάση, με μεγέθη και διαδικασίες που μάλλον θα τον απογοητεύσουν. Είναι, άλλωστε, γνωστό, ότι δεν θα προτιμούσε εκλογή από μικρό αριθμό πολιτών-όταν ο προκάτοχος του εξελέγη από εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες. Επίσης ο κ. Βενιζέλος δεν θα ήθελε να συνδέσει την εκλογή του με επεισόδια που, ενδεχομένως, να σημειωθούν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. Όμως όπως και να έχει, το βράδυ της επόμενης Κυριακής θα κάνει τις πρώτες του δηλώσεις ως νέος πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ.
Εκτός από τις διεργασίες εντός ΠΑΣΟΚ, αρκετά ενδιαφέρουσες είναι και αυτές που συμβαίνουν εκτός του Κινήματος. Άμεσα αναμένεται η ίδρυση νέου κόμματος υπό την κ. Κατσέλη και τον κ. Καστανίδη, στο οποίο το πιθανότερο είναι να προσχωρήσουν αρκετοί από τους πρόσφατα διαγραφέντες βουλευτές του ΠΑΣΟΚ. Το υπό διαμόρφωση κόμμα θα επιχειρήσει να εκφράσει το λεγόμενο κοινωνικό ΠΑΣΟΚ και θα έχει ως πολιτικό – ιδεολογικό του υπόβαθρο τη σοσιαλδημοκρατία, ενώ είναι σχεδόν βέβαιο πως θα επιχειρήσει τη συνεννόηση με τη Δημοκρατική Αριστερά του Φώτη Κουβέλη, την οποία κατακεραυνώνει αρκετά συχνά ο κ. Βενιζέλος. Το ΠΑΣΟΚ, μετά από την ταραχώδη διακυβέρνηση της χώρας τα τελευταία 2,5 χρόνια, έχει πληγωθεί αρκετά τόσο πολιτικά, εκλογικά αλλά και σε στελεχιακό δυναμικό. Πολλά στελέχη έχουν αποχωρήσει από το ΠΑΣΟΚ και η εκλογική καθίζηση αναμένεται να φανεί στις εθνικές εκλογές. Εκτός της αποχώρησης πολλών στελεχών και ψηφοφόρων, το ΠΑΣΟΚ αντιμετωπίζει ένα ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα το οποίο είναι αμιγώς πολιτικό. Με αφορμή την κρίση στη χώρα μας, συνέβησαν τεράστιες αλλαγές τα τελευταία χρόνια. Από την ειδυλλιακή προεκλογική περίοδο του ’07, ο κ. Παπανδρέου υποχρεώθηκε να προσγειωθεί στην πραγματικότητα. Το ΠΑΣΟΚ από την σοσιαλδημοκρατική προεκλογική ρητορεία κλήθηκε να εφαρμόσει ένα νεοφιλελεύθερο μίγμα πολιτικής, το οποίο συνοδευόμενο με τα Μνημόνια έφερε ακόμα μεγαλύτερη ύφεση, ανεργία και φτώχια στην ελληνική κοινωνία.
Το ΠΑΣΟΚ πλέον πρέπει να αποφασίσει με ποιους θέλει να προχωρήσει και κυρίως κάτω από ποια ιδεολογική πλατφόρμα. Οι επιλογές είναι απλές και μετρημένες στα δάχτυλα. Ή θα συνεχίσει να είναι το πιο φιλο-μνημονιακό κόμμα, ασκώντας πολιτικές νεοφιλελεύθερες ή θα ακολουθήσει έναν δρόμο που φαίνεται να τον έχει εγκαταλείψει τελευταία, αυτόν της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας. Το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι του και η διάσπαση μετά τις τελευταίες εξελίξεις δεν είναι απίθανη. Το ΠΑΣΟΚ αν θέλει να έχει μέλλον στο πολιτικό σύστημα, οφείλει να συζητήσει στο εσωτερικό του πολιτικά. Αν αυτό το είχε κάνει νωρίτερα, τα πράγματα ίσως να ήταν καλύτερα τόσο για το ίδιο όσο και για τη χώρα. Όμως τότε η οποιαδήποτε πολιτική – ιδεολογική διαφωνία καλυπτόταν αρκετά εύκολα κάτω από την ομπρέλα της εξουσίας.

Η ΟΠΙΣΘΟΔΡΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Με αφορμή το πρόβλημα της χώρας μας, γίναμε σε πολλές περιπτώσεις μάρτυρες της ευρωπαϊκής ατολμίας. Εκτός αυτού, κάθε φορά που οι διεθνείς οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης υποβάθμιζαν εν μια νυκτί μια εθνική οικονομία, η Ευρώπη παρακολουθούσε εντελώς αμήχανη. Η δημοσιονομική κρίση σε ευρωπαϊκό επίπεδο συνεχίζεται, μετατράπηκε με γοργούς ρυθμούς σε κρίση χρέους και απειλείται σοβαρά η σταθερότητα του Ευρώ και της Ε.Ε. Αυτοί που πλήττονται είναι οι πολίτες των δοκιμαζόμενων χωρών της Ε.Ε. , οι οποίοι υποχρεώνονται να υπακούσουν σε πολιτικές άγριας λιτότητας, ενώ ακόμα και σήμερα οι ‘’απρόσωπες’’ αγορές χαίρουν κάθε ασυλίας και μπορούν να ανατρέπουν με μια τους απόφαση όλες τις θεσμικές ισορροπίες της παραδοσιακής δημοκρατικής οργάνωσης του κράτους. Η πολιτική εξουσία όπως φαίνεται ως σήμερα, αναγκάζεται ή επιλέγει να υποκύψει στα συμφέροντα των αγορών. Αυτή η αλληλουχία των γεγονότων προκαλεί όλο και συχνότερα πλέον το εξής ερώτημα: υπάρχει πραγματική δημοκρατία στην Ε.Ε.; Αν μη τι άλλο, η κρίση στην ευρωζώνη έχει φανερώσει τα αδιέξοδα που προκύπτουν όταν η δημοκρατία συμφιλιώνεται χωρίς κανέναν κανόνα με τον άκρατο καπιταλισμό. Εξ’ αρχής η πολιτική ηγεσία της Ε.Ε δεν έβαλε κάποια όρια στη δράση κερδοσκόπων, οίκων αξιολόγησης και τραπεζών ενώ θα μπορούσε πολύ εύκολα να το επιβάλλει από την πρώτη στιγμή. Εκτός αυτού γινόμαστε μάρτυρες της επιβολής πολιτικής από μια γραφειοκρατική ολιγαρχία των Βρυξελλών την οποία δεν έχει καν εκλέξει ο ευρωπαίος πολίτης. Σε όλα τα επίπεδα της Ε.Ε. υπάρχει μια ραγδαία μετατόπιση εξουσίας προς μια ομάδα γραφειοκρατών οι οποίοι κυβερνούν κατά τρόπο απολυταρχικό θέλοντας να προασπίσουν τα συμφέροντα οικονομικών ελίτ και οικονομικά εύρωστων κρατών.
Είναι προφανές ότι η μόνη απάντηση στις τυφλές και αδιέξοδες λογικές των αγορών είναι η αναβίωση της πολιτικής. Όχι βεβαίως της πολιτικής που εκφράζουν η Μέρκελ, ο Σαρκοζί και οι αξιωματούχοι της τρόικας. Η κρίση που βιώνει η Ευρώπη πρέπει να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για την αναγέννηση της γηραιάς ηπείρου με όρους δημοκρατίας, ελευθερίας και ισοτιμίας. Θα πρέπει να κατοχυρωθούν όλα τα κεκτημένα και σταδιακά να καταστεί η Ε.Ε. πραγματικό θεσμικό και πολιτικό ανάχωμα απέναντι στην ολιγαρχία των αγορών. Οι ευρωπαϊκές οικονομίες γίνονται στόχος καθώς κινούνται μέσα σ' ένα χρηματοοικονομικό σύστημα, όπου κυριαρχούν ιδιώτες «επενδυτές» τράπεζες, ασφαλιστικοί οργανισμοί και χρηματοπιστωτικές εταιρείες και, συνεπώς, η αναζήτηση του μέγιστου και άμεσου κέρδους οδηγεί συχνά σε κερδοσκοπικές πρακτικές. Δεν είναι συνεπώς παράλογο αυτές οι αγορές να επιβάλλουν στις υπερχρεωμένες χώρες, λόγω του κινδύνου μη αποπληρωμής των χρεών τους, υψηλά επιτόκια που μπορεί να τις οδηγούν στη χρεοκοπία, παρά τις πολιτικές αυστηρής λιτότητας που υποχρεώνονται να εφαρμόζουν. Είναι αυτονόητο ότι οι αγορές καθοδηγούνται στις «τοποθετήσεις» τους, δηλ. στον τρόπο που δανείζουν και στα επιτόκια που απαιτούν, από τους οίκους αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας των χωρών που δανείζουν. Για όλους αυτούς τους λόγους, ανάμεσα στη σχέση δημοκρατίας και αγορών οφείλουν να μπουν καθορισμένοι κανόνες. Αυτό θα αυξήσει τη δύναμη των δημοκρατιών, αποδίδοντας στους πολίτες την επιλογή ανάμεσα σε διαφορετικά μοντέλα ανάπτυξης χωρίς να περιμένουν τις ‘’απρόσωπες’’ αγορές να επιλέξουν για λογαριασμό τους.