ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΙΣΛΑΝΔΙΑΣ

Η Ισλανδία ήταν μια από της πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Το 2003 με την τελική επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, όλες οι τράπεζες ιδιωτικοποιήθηκαν και αρχικά είχαν μεγάλα ποσοστά κερδών. Παράλληλα όμως με την αύξηση των τραπεζικών επενδύσεων αυξανόταν και το εξωτερικό χρέος των τραπεζών. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 έδωσε το τελικό χτύπημα στην Ισλανδία. Οι τρεις βασικές τράπεζές της ( Landbanki, Kapthing και η Glitnir) πτώχευσαν σε χρόνο ρεκόρ. Η κορόνα έχασε 85% της αξίας της έναντι του Ευρώ. Ένα μεγάλο μέρος των ιδιωτικών αποταμιεύσεων χάθηκε, η ανεργία αυξήθηκε επικίνδυνα, οι τιμές των προϊόντων πρώτης ανάγκης έγιναν απρόσιτες, ενώ οι κοινωνικές υπηρεσίες έπαψαν κυριολεκτικά να υπάρχουν. Το συνολικό δημόσιο χρέος αυξήθηκε στο 130% του ΑΕΠ (ύψους 12,14 δις $ το 2009), με αποτέλεσμα 8.000 Ισλανδοί (320.000 συνολικός πληθυσμός) να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, αναζητώντας εργασία στο εξωτερικό. Οι μετανάστες αυτοί αποτελούσαν το 2,5% των κατοίκων της χώρας. Οι συνεχόμενες διαμαρτυρίες και ταραχές ανάγκασαν την κυβέρνηση να παραιτηθεί. Οι πρόωρες εκλογές του Απριλίου του 2009 ανέδειξαν στην κυβέρνηση έναν αριστερό συνασπισμό το οποίο αν και καταδίκασε το νεοφιλελεύθερο οικονομικό σύστημα, αμέσως παραδόθηκε στις απαιτήσεις των δανειστών για την επιστροφή τριών και πλέον δισεκατομμυρίων Ευρώ. Έπρεπε ο κάθε Ισλανδός για τα επόμενα 15 χρόνια να πληρώνει 100 Ευρώ κάθε μήνα. Αυτό που συνέβη όμως ήταν πρωτοφανές. Η γνώμη ότι οι Ισλανδοί πρέπει να πληρώνουν για τα λάθη των οικονομικών μονοπωλίων και των τραπεζιτών, άλλαξε την σχέση μεταξύ πολιτών και πολιτικών θεσμών, γεγονός το οποίο τελικά οδήγησε τον πρωθυπουργό Όλαφ Ραγκνάρ Γκρίμσον να αρνηθεί την επικύρωση του νόμου που ανάγκαζε τους πολίτες να σηκώσουν τα βάρη των Ισλανδών τραπεζιτών και συμφώνησε να συγκαλέσει δημοψήφισμα. Φυσικά η διεθνής κοινότητα δεν ήταν ευχαριστημένη με την εξέλιξη αυτή και αύξησε την πίεση στην Ισλανδία. Όταν η Ισλανδία ετοιμαζόταν για δημοψήφισμα, το ΔΝΤ απειλούσε την χώρα να στερήσει οποιαδήποτε βοήθεια. Η Βρετανική κυβέρνηση απειλούσε να παγώσει τις καταθέσεις και τις αποταμιεύσεις των Ισλανδών. Στο δημοψήφισμα του Μαρτίου του 2010 το 93% των Ισλανδών ψήφισαν κατά της πληρωμής των χρεών. Το ΔΝΤ πάγωσε τους δανεισμούς αμέσως, όμως το ποτάμι δεν μπορούσε να γυρίσει πίσω. Με την υποστήριξη των πολιτών η κυβέρνηση ξεκίνησε έρευνες για αστικές και ποινικές ευθύνες κατά των υπευθύνων για την οικονομική κρίση. Στο τελικό πόρισμα, ονομάζονταν επακριβώς οι ένοχοι: οι τρεις διοικητές της κεντρικής τράπεζας, ο διευθυντής της εποπτικής αρχής του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ο πρώην πρωθυπουργός, καθώς επίσης οι υπουργοί Οικονομικών και Εθνικής Οικονομίας. Οι τράπεζες της Ισλανδίας διέγραψαν το 20-25% των δανείων πολλών νοικοκυριών, ποσά τα οποία αντιστοιχούσαν στο 13% του ΑΕΠ της χώρας, μειώνοντας το βάρος των χρεών για περισσότερο από το ένα τέταρτο του πληθυσμού. Η ενέργεια αυτή αφενός μεν ωφέλησε τους ασθενέστερους από όσους είχαν απώλειες στις καταθέσεις τους μετά τη χρεοκοπία των τραπεζών, αφετέρου δε προκάλεσε μία μερική αναδιανομή των εισοδημάτων, προς όφελος της μικρομεσαίας τάξης – κάτι που τελικά «εκβάλλει» στην αύξηση της κατανάλωσης (ΑΕΠ), η οποία συνήθως ελάχιστα επηρεάζεται από τα πολύ πλούσια εισοδηματικά στρώματα. Ο οίκος Fitch αναβάθμισε πρόσφατα την αξιολόγηση της Ισλανδίας, ενώ δήλωσε ότι «ήταν επιτυχημένη η ανορθόδοξη πολιτική της για την καταπολέμηση της κρίσης». Τέλος, η οικονομία της Ισλανδίας θα αναπτυχθεί φέτος με ρυθμό υψηλότερο από το μέσο όρο των αναπτυγμένων χωρών, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ. Όμως οι Ισλανδοί δεν σταμάτησαν εκεί και υιοθέτησαν μια ακόμα πιο εντυπωσιακή πολιτική: αποφάσισαν να δημιουργήσουν νέο σύνταγμα, το οποίο θα απαλλάξει την χώρα από την δύναμη της Διεθνής οικονομίας. Για να γραφτεί το νέο σύνταγμα ο λαός της Ισλανδίας εξέλεξε 25 άτομα μεταξύ 522 ενήλικων, οι οποίοι δεν ανήκαν σε κανένα από τα πολιτικά κόμματα του κατεστημένου. Οι αντιπρόσωποι αυτοί έπρεπε να είχαν προταθεί τουλάχιστον από 30 άτομα. Το έγγραφο γράφτηκε μέσα από το διαδίκτυο. Οι πολίτες μπορούσαν να κάνουν προτάσεις και σχόλια, βλέποντας με τα ίδια τους τα μάτια τη γέννηση ενός λαϊκού συντάγματος. Το σύνταγμα θα παρουσιαστεί στο κοινοβούλιο προς έγκριση μετά από τις επόμενες εκλογές. Το παράδειγμα της Ισλανδίας, μπορεί να είναι ένας φάρος ελπίδας για την ήδη χρεοκοπημένη Ελλάδα. Βεβαίως υπάρχουν μεγάλες διαφορές: η Ελλάδα είναι αρκετά μεγαλύτερη χώρα, η νοοτροπία των Ελλήνων δεν μοιάζει σε καμία περίπτωση με των Ισλανδών και κυρίως η Ελλάδα ανήκει στην Ευρωζώνη. Αυτές οι υπαρκτές διαφορές όμως δεν μπορούν να κρύψουν το προφανές: όταν οι πολιτικοί ηγέτες δεν είναι υποτακτικοί και υπερασπίζονται το συμφέρον της χώρας και του λαού, υπάρχουν και εναλλακτικοί δρόμοι που ενδεχομένως να οδηγήσουν στην επιτυχία. Όταν όλα φαίνονται μονόδρομος, η πολιτική βούληση και η διάθεση για ρήξεις είναι ικανά να δημιουργήσουν έναν άλλο δρόμο.